Hoe kan het Predikherenklooster in Mechelen een nieuw en passend programma krijgen in relatie tot de waarden en draagkracht van het erfgoed, rekening houdend met de ‘genius loci’, de ‘sense of place’ en ‘place attachment’?
Wat is de rol van ‘key performance’ indicatoren bij het herbestemmen van een kloostergebouw en kan dit gebeuren aan de hand van een programma waarin de KPI zijn opgenomen?
Abstract (Nederlands) Van kloostergebouw tot Stadsbibliotheek De leegstand van kloostergebouwen is een actueel probleem. Vaak wordt er niet naar gekeken of worden herbestemmingsscenario’s gezocht maar niet gevonden waardoor het klooster verder staat te verkommeren. Omdat vele factoren meespelen in de keuze van een herbestemmingsprogramma, wordt in deze thesis ingegaan op de invloeden die er zijn vanuit de omgeving, met inbegrip van de ‘genius loci’, de ‘sense of place’ en ‘place attachment’. Aan de hand van analyses worden de verschillende aspecten besproken die invloed hebben op de keuze of de uiteindelijke totstandkoming van een herbestemmingsprogramma. Door het opzetten van een programma van KPI, dat zich toespitst op de omgevingsfactoren, kunnen de verschillende mogelijke herbestemmingsscenario’s op een snelle en eenvoudige manier geanalyseerd worden om zo tot een gefundeerd voorstel te komen. De uitkomsten van de KPI’s geven de al dan niet positieve invloed weer van de factoren van de omgeving op het gebouw of de plaats. Het programma geeft het resultaat van dit moment weer en kan licht verschillen van de vroegere beslissingen, doordat de stad constant in evolutie is. De verschillen aangaande de herbestemmingsscenario’s worden getoetst en geanalyseerd aan de hand van verschillende criteria en een SWOT-analyse. Gezien de huidige stadsontwikkeling van de Tinelsite, de gedane vooronderzoeken, de historische onderzoeken, de sensibiliseringscampagnes en info en gespreksmomenten met de buurt, kan geconcludeerd worden dat de herbestemming van het Predikherenklooster tot een Stadsbibliotheek een weloverwogen beslissing was of is. Het programma van KPI bevestigt dit.
Abstract (English) From monastery to City Library The vacancy of monasteries is a current issue. Often people don’t care about it or were looking for possible scenarios, but didn’t find a solid solution so the monastery falls into decay. As many factors play a role in the choice of a conversion program, this thesis examines the influences coming from the surrounding area, including the 'genius loci', the ‘sense of place' and 'place attachment’. These different aspects will be discussed based on analyses that have an influence on the choice of the final creation of a conversion program. By setting up a KPI-program, focusing on the environmental factors, the various possible redevelopment scenarios can be analysed in a fast and simple way to arrive at a reasonable proposal. The result of the KPIs indicate whether or not it has a positive influence on the environmental factors of the building or the place. The program displays the result at this moment and may differ slightly from previous decisions as the city is in constant evolution. The differences about the conversion scenarios are tested and analysed based on various criteria and a SWOT analysis. Given the current urban development of the Tinelsite, the conducted examinations, the historical studies, the awareness campaigns and the information and discussion moments with the neighbours, we can conclude that the conversion of the Predikherenklooster to a City library was or is a well-considered decision. The KPI program confirms this vision.
Conclusie Sinds 1980 heeft er een grote verschuiving plaatsgevonden in de manier waarop men omgaat met de herbestemming van kloosterpanden. Waar het enkele decennia geleden nog mogelijk was om essentiële onderdelen van het kloosterconcept te verwijderen om een betere ruimte-invulling voor het gekozen programma te kunnen verwezenlijken, is dit tegenwoordig niet meer mogelijk. Ook nieuwbouw langsheen een monument is vandaag de dag een enorme uitdaging geworden, waarbij niet zomaar alles kan en mag. De dienst ‘Onroerend Erfgoed’ en ‘Monumentenzorg’ kijken nauwlettend toe opdat de waarde van het erfgoed behouden blijft en zo mogelijk nog versterkt wordt door het herbestemmen en opwaarderen ervan. Ook buurtbewoners van historische panden en toeristen zijn geïnteresseerd in de geschiedenis en het ‘verhaal’ van het erfgoed. Hierdoor wordt een sociaal-maatschappelijk draagvlak gecreëerd voor de restauratie en herbestemming van deze waardevolle panden. Dit is ook gebeurd bij het Predikherenklooster. Men heeft ervoor geopteerd om het monument zo goed mogelijk te bewaren, met inbegrip van de historische lagen die aanwezig zijn. Ook de toestand van een ruïne wordt hierin volledig opgenomen, temeer omdat het behoort tot de geschiedenis van het pand. Om het klooster volgens de filosofie van John Ruskin te “restaureren”, moet de ruïne naar waarde geschat worden. “…to preserve, as the most precious of inheritances, that of past ages...” (Ruskin, 1849, p. 164) Door verschillende lagen af te schrapen en het klooster te willen herstellen, zou de hele geschiedenis van het gebouw verdwijnen. Daarom is het volgens de filosofie van Ruskin belangrijk om ook de staat van ruïne mee op te nemen in het concept van “restauratie”, want het maakt een essentieel onderdeel uit van de rijke geschiedenis van het kloostergebouw. Het restaureren en herbestemmen vergt een zekere ‘know how’ en kan alleen op een efficiënte en correcte manier gebeuren wanneer men met alle aspecten en invloedsfactoren rekening houdt. Er is ook een verschil tussen de mogelijkheden voor herbestemming door een publieke instantie dan wel door een private investeerder. Deze laatste zal vanuit andere invalshoeken een passend herbestemmingsprogramma zoeken dat representeert waarnaar zij streven. Dit aspect werd slechts kort aangehaald en maakt verder geen onderwerp uit van de thesis. Om na te gaan welke herbestemmingsscenario’s op dit moment in het Predikherenklooster zouden passen, met de huidige invloedsfactoren komende vanuit de omgeving, is een programma van KPI opgesteld. Hierin wordt een overzicht gemaakt van alle mogelijke herbestemmingsscenario’s voor kloostergebouwen en hoe de omgeving al dan niet positief zou kunnen inspelen op de verschillende mogelijke herbestemmingsprogramma’s. Opvallend is dat de niet uitgevoerde herbestemmingsscenario’s tegenwoordig wel zouden passen in hun omgeving. Voor de Stadsbibliotheek is de output ook zeer gunstig. Het is een samenloop van omstandigheden geweest die maakten dat de invulling van het Predikherenklooster anno 2016-2018 tot een succes kan worden gemaakt. Door de opstelling van het masterplan Tinelsite wordt niet alleen de hele site vernieuwd en aantrekkelijk gemaakt, maar ook de historische gebouwen en monumenten worden naar waarde geschat. Buurtbewoners, toeristen en geïnteresseerden kunnen door de nieuwe stadsontwikkeling binnen enkele jaren volop genieten van het cultuurpatrimonium van de Stad Mechelen. Het programma van KPI is een makkelijke tool om bij de onderhandelingen een snelle aftoetsing te kunnen maken waar eventuele pijnpunten kunnen liggen aangaande de toegankelijkheid van het klooster. Wanneer éénmalig de afstanden tot bepaalde punten in de omgeving worden ingegeven, krijgt men onmiddellijk een overzicht van alle mogelijkheden. Het programma van KPI zou in een volgend onderzoek kunnen aangevuld worden. Zo kan bijvoorbeeld het financiële aspect mee betrokken worden om een globaler beeld te krijgen. Bij het financiële aspect is niet alleen de investering van de herbestemming maar ook de toekomstige onderhoudskost belangrijk. Ook is het mogelijk om te onderzoeken of het programma, mits enkele aanpassingen, ook kan gebruikt worden bij de herbestemmingen van andere type gebouwen; zoals bijvoorbeeld kantoorgebouwen, scholen, industriële gebouwen, … Er zijn nog zoveel leegstaande historische panden die een invulling zoeken, dus de lijst voor ideeën is eindeloos.